خانواده های پرمشغله و کم جمعیت! - مجله تار و سه تار

گروه دانشگاه خبرنگاران، یاسمن محمدی؛ بعضی از زوج ها دوست دارند صاحب چهار فرزند و بلکه بیشتر از آن هم باشند؛ آن ها که در کودکی با خواهر و برادرهای شان خاطرات شیرینی داشتند، دلشان می خواهد که فرزندشان نیز همینطور خاطره سازی کند و با خواهر ها و برادرهایش عظیم گردد، به همین دلیل است که این افراد در سرشان، رؤیای داشتن دو دختر و دو پسر را می گذرانند، اما به دلیل مسائل اقتصادی و فرهنگی از تصمیم شان صرف نظر نموده و این علاقه را در حد رؤیایی دست نیافتنی در زندگی شان باقی می گذارند! شاید همین موضوع باعث شده که امروز کمتر زوجی به داشتن چندین بچه فکر کند، زیرا که هیچ حامی و مشوقی برای فرزندآوری وجود ندارد و به همین دلیل بیشتر خانواده ها تک فرزند یا بی فرزند هستند.

زنگ خطر بحران کاهش جمعیت جوان مدت هاست در کشور به صدا درآمده و به گفته کارشناسان جمعیتی باید هر چه زودتر فکری برای آن گردد. نرخ رشد جمعیت کشور از 9 /3 درصد در سال 1365 به کمتر از یک درصد در سال 1398 کاهش یافته و نرخ باروری نیز از 5/ 6 فرزند به ازای هر زن در سال 1365 به 8/ 1 فرزند در سال 1398 سقوط نموده است. کاهش سریع و بی نظیر نرخ باروری در سه دهه گذشته و سیر کاهش تعداد تولد ها در پنج سال گذشته پیامد های گسترده ای را در پی داشته است که از مهم ترین آن ها می توان به دگرگونی الگوی فرزندآوری و همچنین کاهش میانگین تعداد اعضای یک خانواده به کمتر از 3/ 3نفر در هر خانواده اشاره نمود. اما الگوی مطلوب فرزندآوری و تعداد قابل ترویج و مطلوب فرزندان برای هر خانواده چند فرزند است؟

مفهوم علمی خانواده کامل چیست؟

به عقیده کارشناسان حوزه جمعیت، در سطح بین الملل و در میان کشور های دنیا یک مفهوم علمی و دقیق برای ارائه الگوی مطلوب فرزندآوری برای خانواده کامل تعریف شده است؛ خانواده ای که همه اعضای آن همه روابط درون خانوادگی را تجربه نمایند و این یعنی والدین، فرزند دختر و پسر و هر کدام از فرزندان نیز خواهر و برادر داشته باشند، در واقع چنین خانواده ای حداقل با چهار فرزند محقق خواهد شد؛ یعنی دو پسر و دو دختر.

به عقیده این کارشناسان فرزندانی که در خانواده کامل زندگی می نمایند، مفهوم همکاری، تعامل، رقابت، عاطفه ورزی و کوشش جمعی را به طور طبیعی و مستمر تجربه خواهند کرد. همچنین والدین یک خانواده کامل به بیماری های روحی و روانی و تنهایی در سالمندی مبتلا نمی شوند. سندروم خانه خالی یک بیماری روحی و افسردگی ناشی از تنهایی والدینی است که یا فرزند ندارند یا تنها فرزندشان برای ازدواج یا تحصیل و اشتغال خانه پدری را ترک نموده است، به همین دلیل والدین در این خانواده ها از حدود 50 سالگی به بعد، تنهایی در خانه خالی و افسردگی های ناشی از آن را تجربه می نماید. اما در حال حاضر چند نفر را می شناسیم که چهار فرزند داشته باشد یا قصد داشته باشد که از این الگو پیروی کند؟

خانواده های پرمشغله و کم جمعیت!

مجید ابهری، رفتارشناس و آسیب شناس اجتماعی با بیان اینکه خانواده به عنوان اصلی ترین واحد اجتماع یکی از محور های ضروری برای رشد و تکامل مادی و معنوی انسان هاست، می گوید: در چندین دهه گذشته خانواده مجموعه ای از پدر و مادر، فرزندان دختر و پسر، پدرعظیم و مادر عظیم بودند که همه بر سر یک سفره می نشستند و ضمن مبادله افکار باعث تقویت عاطفی یکدیگر نیز می شدند. متأسفانه امروز، پدرعظیم و مادرعظیم یا در خانه های سالمندان هستند یا در تنهایی غم انگیز خود زندگانی را سپری می نمایند، بعد از آن هم نوبت به زن و شوهر نسل بعد می رسد که فقط در روز چند ساعت و چند دقیقه یکدیگر را می بینند و برای گفتن حرف هایشان یا برای هم یادداشت می گذارند یا صدای ضبط شده خود را به دیگری می رسانند! او می افزاید: معمولاً در خانواده های تک فرزند یا حدبیشتر دو فرزند، هر کدام از آن ها مشغول بازی با تلفن همراه یا تبلت هستند و دوستی های مجازی جایگزین روابط واقعی آن ها شده است.

از لوس شدن تک فرزندان تا پناه بردن به غریبه ها

لوس بودن فرزندان و فرزندسالاری، اصلی ترین آسیب خانواده های تک فرزند بوده و اینگونه نوجوانان و جوانان برای یافتن دوست و پرکردن جای خالی خواهر و برادر به دیگران پناه می برند و ضربات غیرقابل جبرانی از این روابط می خورند؛ از جمله وابستگی های آزاردهنده که موجب ناتوانی از گسستن و جدایی آن ها می گردد.

از نظر رفتارشناسی خانواده کامل، خانواده ای است که دو خواهر به عنوان دوست و همراه و دو برادر هم بازی و هم پیمان یکدیگر باشند. معمولاً در خانواده های تک فرزند یا نهایتاً دو فرزند، اعضای خانواده بر دور یک سفره یا میز نمی نشینند، بلکه هر کدامشان در ساعتی از روز به تنهایی غذا می خورد و خوراک آن ها نیز تبدیل به فست فود یا غذای حاضری شده است.

بیگانگی عاطفی بین فرزندان با یکدیگر یا با والدین باعث فاصله های غم انگیز شده و تنهایی موجب گرایش به غریبه ها می گردد. فشار های اقتصادی، گرانی و تورم باعث شده خانواده های جوان یا از فرزندآوری گریزان باشند یا به تک فرزندی اکتفا نمایند.

وظیفه دولت و حمایتی که نیست

امروز در کشور های پیشرفته مانند ژاپن و امریکا و بعضی از کشور های اروپایی، دولت ها برای فرزندآوری و پرتعداد شدن اعضای خانواده حمایت های اقتصادی، بهداشتی و فرهنگی را در دستور کار قرار داده اند تا از افسردگی، فردگرایی و انزوا جلوگیری نمایند.

در این میان نقش دولت در ایجاد و توسعه برنامه های تشویقی چه از نظر اقلام بهداشتی مانند پوشک چه از نظر تغذیه و درمان حداقل تا چهار سالگی یک کودک باید خانواده ها را مورد حمایت قرار دهند تا آن ها به بهانه این گونه هزینه ها شانه از مسئولیت خالی ننمایند.

هیچ وقت دولت با شعار یا همایش و مقاله، پیروز به تشویق فرزندآوری نخواهد شد. بنابراین مسئولان دولتی باید برای بازگشت خانواده به صندلی اصلی، فرهنگی و تاریخی خود، با جدیت وارد عمل شوند و اجازه ندهند که جمعیت سالخورده تر گردد و نسل آینده نیز در سایه تک فرزندی، خودخواه، مغرور و گوشه گیر بار بیاید.

یاسمن محمدی - کارشناسی علوم تربیتی دانشگاه شهید بهشتی

انتشار یادداشت های دانشجویی به معنای تأیید تمامی محتوای آن توسط خبرنگاران نیست و صرفاً منعکس نماینده نظرات گروه ها و فعالین دانشجویی است.