درخواست باستان شناسان خارجی برای نجات چگاسفلی - مجله تار و سه تار

جریان چیست؟

علاوه بر کوششهایی که باستان شناسان داخلی برای نجات این محوطه تاریخی نموده اند، در طول چند سال گذشته نیز باستان شناسان بین المللی از یوسف مجیدزاده گرفته تا باستان شناسان خارجی که کاوش در محوطه های تاریخی کشور را در رزومه کاری خود دارند، نسبت به لزوم حفاظت از این محوطه تاریخی تاکید می نمایند.

آنها در نامه های خود خطاب از معاون میراث فرهنگی گرفته تا مسئولان پژوهشگاه میراث و پژوهشکده باستان شناسی درخواست ثبت جهانی این محوطه را با هدف حفاظت از آن و امکان تحقیق و پژوهش مستمر روی آن را نموده اند.

چگاسفلی، هم تراز و حتی برتر از محوطه شوش

نمونه شاخص درخواست باستان شناسان خارجی برای نجات چگاسفلی از سوی باربارا هلوینگ، استاد دانشگاه سیدنی و باستان شناس متخصص دوره پیش از تاریخ بود. وی در نامه ای خطاب به محمدحسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی وزارتخانه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی درخواست حفاظت از محوطه تاریخی چگاسفلی را با راهکارهایی تعیین عنوان کرد.

او پیرامون درخواست باستان شناسان خارجی برای نجات چگاسفلی اینطور نوشت: میراث فرهنگی ایران از اهمیت جهانی برخوردار است و همانطور که به خوبی می دانید، همچنان به ارائه یافته ها و بینش های شگفت انگیز در فرهنگ باستان ادامه می دهد. این همچنین موضوع نمایشگاه ایران. فرهنگ های اولیه بین کویر و آب بود که در سال 2017 در شهر بُن و به لطف حمایت ارزشمند شما انجام شد. امروز با نگارش این نامه از شما می خواهم یکی دیگر از محوطه های مهم را نامزد ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو کنید تا امکان حفاظت جدی و فعالیتهای تحقیقی در آن محقق شود: تل چگاسفلی

برای ذکر چند مورد، محوطه های ایرانی یاری بسیار بزرگی به درک بهتر مطالب مرتبط با یکجانشینی، شکل گیری تمدن های اولیه و نخستین امپراتوری ها نموده است. به همین دلیل، به تازگی کشف جدید گورستان تل چگاسفلی یافته های بسیار مهمی را برای درک نقل مکان از روستاها به جامعه شهری به دست داده است.

به لطف کاوشهای دقیق و حرفه ای و پژوهش های تحلیلی به سرپرستی عباس مقدم، این محوطه اکنون در حال پر کردن خلا های علمی است که از کاوش های اولیه شوش به جای مانده بود. زمانیکه در اوایل قرن بیستم میلادی هزاران گور کشف شد، اما به درستی مستندنگاری نشد. اهمیت محوطه چگاسفلی را نمی توان نادیده گرفت، این محوطه به خوبی سزاوار شناخت به وسیله ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو است. این نامه را در حمایت از محافظت از این محوطه و ایجاد امکان تحقیق مستمر در آن نوشتم.

حفاظت از این محوطه در آینده به سبب فعالیت های مسکن سازی مدرن تهدید می شود. متاسفانه ثبت محوطه تل چگاسفلی نیز موجب بروز تهدیدی شود، اما دسترسی به معماری سکونتگاه و گورها با یافته های غنی ساده است و در نزدیکی سطح زمین واقع شده است و این امر آن را به هدفی جذاب برای غارتگران تبدیل می نماید. روستائیان که در ابتدا به صورت تصادفی به گورها برخوردند به خوبی از گنجینه ای که زیر پای آنها واقع شده است مطلع هستند. کافی است به نمونه اکتشافات در جیرفت اشاره کنیم که به صورت تصادفی کشف شد و پس از آن آثار سر از بازارهای هنری غیرقانونی و بین المللی درآوردند، شرایطی که بسیار مایه تاسف بود و بازگشت آثار را پیچیده کرد.

اگر این شرایط بار دیگر در تل چاگاسفلی تکرار شود، آسیب و فقدان وارده به میراث ایران - میراث جهانی - بزرگ خواهد بود. هیچ محوطه ای با قدمت و پیچیدگی قابل قیاس، دارای ارزش گورها و آثار کشف شده در محوطه تل چگاسفلی نیستند. شکی نیست که این محوطه سزاوار ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو است.

یافته های غنی از این محوطه حاکی از ارتباطات فرامنطقه ای آن دارد و بسیاری از این اکتشافات برای نخستین بار در ایران روی می دهد، به ویژه کشف طلا و نقره که قدمت آن به قرن پنجم و چهارم پیش از میلاد بازمی شود. ساکنان تل چگاسفلی همگی با همتایان خود در بین النهرین، شبه جزیره عربی و دیگر مناطق دور در ارتباط بودند.

جامعه علمی بی صبرانه در انتظار نتایج جدید از محوطه تل چگاسفلی است، چرا که هر فصل از کاوش ها با اطلاعات جدید و کاملا غیرقابل پیش بینی همراه است. این محوطه از لحاظ ارزش، پیچیدگی و اطلاعات به دست آمده به لطف فعالیت های تحقیقی، هم تراز و حتی برتر از شوش است. هدف از نگارش این نامه تاکید بر اهمیت محوطه تل چگاسفلی و درخواست برای انجام اقداماتی سریع در راستای محافظت از آن در مقابل توسعه و غارتگری و همچنین نامزد کردن این محوطه برای ثبت به عنوان یکی از میراث جهانی یونسکو است. پژوهش، حفاظت و انتشار این مکان، همگی از اهمیت برابر و بالایی برخوردار هستند.

احتمال قاچاق آثار چگاسفلی در شرایط کنونی

از سوی دیگر فرانک هول، رئیس دپارتمان انسان شناسی دانشگاه ییل آمریکا نیز در نامه ای جداگانه خطاب به پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری آورد: یک صد سال پیش، گروهی فرانسوی حفریات گسترده ای در شوش انجام داد، جایی که از گورهای اواخر هزاره پنجم پیش از میلاد آن ظروف سفالی فاخر به وفور بدست آمد. گرچه تعداد کمی از موزه های مهم جهان آن ظروف زیبا رادر خود دارند، اما آنها به خوبی در بسیاری از کتب و نمایشگاه ها معرفی شده است. گورستان شوش در جوار هِرم پله ای یادمانی ، یکی از پیشگامان زیگورات ها در اولین تمدن های جهانی باستان، قرار گرفته است. متاسفانه بسیاری از بسترهای باستانشناختی که می توانست زوایای تاریک جامعه ای که به چنین دستاوردهای مهمی دست یافته بود را روشن سازد، ناقص است.

تنها، روشهای علمی روزآمد کاوش و تفسیر یافته ها، به مانند آنچه در حال حاضر در تل چگاسفلی در جریان است، می تواند آن نواقص را رفع سازد. محوطه تل چگاسفلی که به مانند شوش مشهور خواهد شد، در حال کاوش است، اما ایمنی آینده اش به خاطر قرار دریافت در جوار روستای امروزی در معرض خطر است، چرا که این احتمال می تواند وجود داشته باشد که سفال ها، اشیای فلزی و دست ساخته هایش برای عرضه به بازار قاچاق هنری اغوا نماینده جلوه کند. علاوه بر این، برخلاف شوش که گورستان آن در زیر ده متر از بقایای دوره های دیگر قرار گرفته، گورهای تل چگاسفلی و بقایای معماری آن در عمق کمی از سطح زمین قرار داشته و به راحتی نمایان میشود. نمونه های اهدا شده توسط روستاییان سهولت دسترسی به بقایای باستان شناختی را گواهی می دهد. شاید بتوان تصور کرد که شرایطی به مانند جیرفت پیش از آنکه باستان شناسان بتوانند کاوشهای علمی در آن صورت دهند صدها گور در آن غارت شده بود در چگاسفلی هم تکرار شود. در نتیجه این امکان وجود دارد که غارت میراث فرهنگی ایران در مقیاسی وسیع صورت گیرد.

نمایشگاه خیره نماینده از یافته های تل چگاسفلی در گردهمایی پانزدهم باستانشناسی ایران، یافته های بی نظیر و در سطح کلاس جهانی را عرضه داشته و بیان می دارد که حتی کاوشهای آینده می تواند اطلاعات بسیار مهمی از ظهور تمدن ایرانی از منطقه ای که پیش از این ناشناخته بوده به دست دهد. در خاور نزدیک هیچ محوطه دیگری که غنای گورنهاده های تل چگاسفلی را داشته باشد وجود ندارد. شکی نیست که محوطه سزاوار قرارگیری در فهرست میراث جهانی است.

چگاسفلی محوطه ای منزوی نبوده است، این واقعیت در وجود ابسیدین از آناتولی، استخوان کوسه از خلیج فارس و ابرازهای مسی که از منابع فلات ایران برای ساخت آنها بدست آمده است به خوبی نشان داده شده است. مقادیر مس خالصی که در ساخت کاسه ها، میله ها و حتی شمشیر به کار گرفته شده نشان از ثروت باورنکردنی و مهارت های هنری موجود در چگاسفلی دارد که ساکنان آن باید مجذوب آن شده باشند. حتی شگفت آورتر وجود طلا و نقره است که کیفیت و منشا یابی آن محل پژوهش های آینده است. چیزی که روشن است، این است که یافته های به دست آمده از چگاسفلی قدیمی ترین نمونه از مدارکی است که از اواخر هزاره پنجم و اوایل هزاره چهارم در دست است. این یافته ها، در کنار مدارک اخیر که یک نیایشگاه با سنگهای افراشته معماگونه و هدایای حیوانی، کاملا انتظارات اولیه مبنی بر وجود کیفیتی بینظیر و اهمیت والای محوطه را برآورده ساخته است. به نظر می رسد که هر فصل از کاوش کاملا اطلاعات تازه غیر منتظره در مورد پیچیدگی قابل ملاحظه زندگی در دشت زهره در 6000 سال پیش را آشکار می نماید، دیگر نیازی نیست که ما پله های ترقی به طرف تمدن در بیش از 6000 سال پیش را تنها بر مدارک بدست آمده از دشت شوشان راسخ سازیم.

از منظر اهمیت تل چگاسفلی برای میراث فرهنگی ایران و نیز آسیب پذیریاش در برابر غارت سودجویانه، به پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری ایران توصیه می شود که محوطه را در فهرست میراث جهانی قرار داده و حفاظت از آن را در اولویت قرار دهد. علاوه برآن، به پژوهشگاه توصیه میکنم به ادامه حمایتهایش، هم برای کاوش های بعدی در محوطه و هم برای انتشار دستاوردهای آن.

چگاسفلی؛ یکی از مهیج ترین محوطه های تاریخی ایران

از سوی دیگر دنیل توماس پاتس، باستان شناس خاورمیانه دانشگاه سیدنی نیز در نامه ای جداگانه خطاب به پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، درخواست ثبت جهانی این محوطه تاریخی را عنوان کرد.

او نیز در نامه خود نوشت: بواسطه شمار متعدد کاوش های جدید در سالهای اخیر و انتشار سریع یافته های حاصل از آن، درک ما از مراحل پایانی پیش از تاریخ ایران متحول شده است. زمانیکه به مبحث کارهای میدانی در یکی دو دهه گذشته توجه کنیم، تقریبا حجم بزرگ یافته ها در سراسر کشور باورنکردنی است. یقینا این مسئله گواهی است بر فعالیت مجموعه باستان شناسانی که هم در پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری و هم در بخش دانشگاهی فهم ما را در مورد پیش از تاریخ ایران از جنبه های مختلف عمق بخشیده اند.

بدون هیچ پرسشی، یکی از مهیج ترین محوطه های جدید در این زمره تل چگاسفلی است. کشفیاتی که در آنجا توسط عباس مقدم اجرا شده به شدت مهم است. کمیت و کیفیت یافته ها، خصوصا سفال های منقوش، اشیای مسی و ظروف سنگی آن خیره نماینده است. حتی با یک نگاه سطحی بر روی مواد بدست آمده برابری آشکار با نمونه های بدست آمده از محوطه هایی چون تلالسوان در عراق در آن مشهود است.

کاوشها در چگاسفلی مدلی نوین از فصلی نو در مطالعات اواخر پیش از تاریخ ایران را عرضه داشته است. در حال حاضر، تنها تعداد اندکی از متخصصین در خارج از ایران هستند که می دانند این کشفیات چه میزان اهمیت دارد.

برای حفظ ارزش های محوطه، من قویا پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری را تشویق می کنم تا فرایند ثبت در فهرست میراث جهانی تل چگاسفلی را در دستور کار قرار دهد. این کار می تواند ما را مطمئن کند که محوطه به خوبی حفظ شده و توجه گسترده تر جهانی را به همراه خواهد داشت که البته سزاوار آن هست. پژوهشگاه میراث فرهنگی و دکتر مقدم با کاوش در تل چگاسفلی کوشش فراوانی برای انجام پژوهش به خرج داده اند، اما در هر مرحله باید حفاظت از این اثر مهم برای نسلهای آینده مد نظر قرار گیرد.