کاروانسرای خانات تهران ☀️ بازمانده دوران قاجار - مجله تار و سه تار

کاروانسرای خانات (Khanat Caravanserai) بزرگترین کاروانسرای درون شهری تهران است. قدمت این کاروانسرا و میدان اطرافش به دوران قاجار باز می شود. متأسفانه برای دهه های متمادی این بنای تاریخی تقریبا متروک شده بود و امکان بازدید از آن وجود نداشت. در سال های اخیر کاروانسرای خانات را بازسازی کرده و با افزودن امکانات مختلف، آن را تبدیل به یکی از جاذبه های گردشگری و تاریخی شهر تهران کرده اند.

کاروانسرای خانات به عنوان یکی از جاهای دیدنی استان تهران، در تاریخ 1 مهر 1382 به شماره 10418 در لیست آثار ملی ایران به ثبت رسید. امروز در حجره های پیرامونی آن کسبه و تجار، به خصوص عمده فروش های آجیل و خشکبار به کسب و کار مشغول هستند. سفره خانه سنتی خانات نیز با محیطی زیبا نیز در گوشه ای از این کاروان سرا نهاده شده است و بسیاری از مردم شهر تهران برای صرف ناهار و بازدید از این کاروان سرا به این رستوران می روند.

تاریخچه

ساخت کاروانسرای خانات را با توجه به ویژگی های معماری آن، به اواخر دوره سلطنت ناصرالدین شاه قاجار، یعنی حدود سال 1261 هجری شمسی نسبت داده اند. هرچند از تاریخ دقیق ساخت بنا اطلاعی در دست نیست؛ اما در نقشه تهران عمارت کاروان سرا وجود دارد. این نقشه در سال 1270 هجری شمسی به وسیله نجم الملک تهیه شد.

تا اواسط سلطنت ناصرالدین شاه، تهران هنوز در حصار صفوی، محصور بود و در این زمان حصار قدیمی تهران خراب و حصار تازه ناصری گرداگرد آن ساخته شد. بدین ترتیب ضلع جنوبی حصار از خیابان مولوی به خیابان شوش تغییر کرد و با توسعه شهر، کاروانسرای خانات به محدوده شهری تهران وارد شد.

اراضی آن محدوده در سال های پایانی دوره ناصری تا اواخر دوره قاجار به امین السلطان، صدر اعظم پادشاهان ناصرالدین شاه، مظفرالدین شاه و محمد علی شاه تعلق داشت. کاروانسرای خانات در همین اراضی و ضلع شرقی میدان امین السلطان احداث شده بود.

کاروانسرای خانات به وسیله موسی خان امین الملک در سال 1289 هجری شمسی به آقای سید علی اردهالی واگذار شد و سپس در اختیار سید جعفر اردهالی و در نهایت محمد اردهالی نهاده شد. بنا در سال 1357 دچار حریق شد و ورودی های غربی و شرقی در آتش سوزی مسدود شدند و بنا بلااستفاده شد. خوشبختانه درب اصلی ورودی کاروان سرا از گزند آتش سوزی به دور بود و چندی پس از آتش سوزی، کاروان سرا به بنگاه و بعد به انبار تغییر کاربری داد.

معماری کاروانسرای خانات

خانات کاروانسرایی بزرگ با وسعتی 10 هزار متر مربعی و پلانی مستطیل شکل است. زمینی که کاورانسرا در آن بنا شده زمینی نامتقارن و اصطلاحا قناس است اما معماری کاروانسرا به نحوی صورت گرفته که علاوه بر متقارن بودن بنا، قناسی زمین هم پنهان شده است. در ساخت کاروانسرا از مصالحی مانند آجر،سنگ، آهک، گچ و گل استفاده شده است.

کاروانسرای خانات بنایی مستطیل شکل با 54 حجره است که در چهار ضلع آن پخش شده اند و در هر ضلع حدود 13 حجره نهاده شده. علاوه بر این، کاروانسرای خانات دو ایوان هم دارد که یکی در سمت شرق و دیگر در سمت غرب نهاده شده است. ورودی اصلی کاروانسرا ایوان شرقی آن است که راه به بازار امین السلطان دارد.

در قسمت شمال شرقی بنا محلی ایجاد شده که در گذشته به عنوان باربند و اصطبل چهارپایان استفاده می شد. از زیبایی های کاروانسرای خانات تزیینات آن است که به صورت آجرکاری و گره سازی هستند. درب کاروانسرا نیز در نوع خود جالب است. این درب از چوب روسی با ارتقاعی 5 متری ساخته شده است. روی درب 40 گل میخ فلزی نصب و دورتادور آن به فرمایشات امیر مومنان علی علیه السلام در باره آداب کسب و کار و تجارت مزین شده است.

دسترسی

آدرس کاروانسرای خانات : تهران، خیابان مولوی، چهارراه مولوی، خیابان صاحب جمع، خیابان حاتم

شماره تماس : 02133128141

ساعات فعالیت : از شنبه تا چهارشنبه 9 الی 17 / پنجشنبه و آدینه 9 الی 15