آیا کرونا بر زلزله ها هم اثر گذاشته است؟ - مجله تار و سه تار

از یازدهم دی 98 تا 30 فروردین 99 تعداد روز های سپری شده از سال جدید میلادی 2020 بر 110 روز بالغ می گردد که حدود بیش از نیمی از آن (56 روز) را با تعطیلات آموزشی به دلیل بروز همه گیری ویروس کرونا روبرو بوده ایم. تعطیلات آموزشی و فاصله گذاری اجتماعی در بازه زمانی نسبتا مشابه در بسیاری از کشور های دنیا اجرا شده است.

در روز های اخیر خبری منتشر شد که در آن نشان داده شده بود دانشمندان در بلژیک، انگلستان و آمریکا گفته اند بعد از همه گیری کرونا و محدودشدن فعالیت های انسانی و صنعتی به دلیل فاصله گذاری اجتماعی در مناطق مختلف دنیا، تعداد زلزله های ثبت شده محدود شده است.

گفته شد پژوهشگران رصدخانه سلطنتی در بلژیک اولین مشاهده را در این زمینه انجام داده اند. از طرف سایت بنگاه خبرپراکنی بریتانیا مطرح شد کاهش لرزش پوسته و حرکات زمین در فرکانس های یک تا 20 هرتز کمتر از دوره قبل از به اجراگذاشتن محدودیت های کرونایی است.

زلزله شناسان در نپال متوجه کاهش در فعالیت زمین شدند. یکی از کارکنان انستیتوی فیزیک زمین در پاریس گفته این کاهش در پایتخت فرانسه چشم گیر است و یکی از پژوهشگران انستیتوی تکنولوژی کالیفرنیا در آمریکا میزان این کاهش در لس آنجلس را بسیار زیاد توصیف کرد. در امپریال کالج دانشگاه لندن، این کاهش را در لندن به ترافیک کمتر در جهت بزرگراه ام-4 بین لندن و ولز نسبت دادند. این تغییر در سطح ارتعاشات پس زمینه نتیجه مستقیم اقداماتی از قبیل: ماندن در خانه و قرنطینه است.

دستگاه های ثبت امواج لرزه ای، ارتعاشات را در پوسته زمین شناسایی می نمایند و کاهش هایی مشابه در پاریس، بروکسل، لس آنجلس و اوکلند کالیفرنیا گزارش شده است. ولی آیا این کاهش ارتعاشات در سطح زمین که در زلزله شناسی به عنوان cultural noise یا نویز های روزمره شناخته می شوند، با زلزله های زمین ساختی و مشخصا زلزله های ناشی از فعالیت گسل ها مربوط اند؟

پاسخ صریح و سریع آن است زلزله هایی که با جابه جایی گسل های فعال ربط دارند، با تغییرات فعالیت های انسانی دچار تغییر زیادی نمی شوند؛ به ویژه هنگامی که از زلزله های با بزرگای 3 به بالا صحبت می کنیم و وقتی زلزله های شدید (با بزرگای 6 یا بیشتر) مد نظر است، عملا تعطیلی فعالیت ها و... یا افزایش فعالیت های شهری و صنعتی، نمی تواند مستقیما موجب وقوع زمین لرزه ای زمین ساختی گردد.

بنابراین آنچه به زمین لرزه های حاصل از فعالیت های انسانی -زلزله های مصنوعی، نویز های روزمره، خردلرزه ها- مربوط می گردد، با کم شدن نوسانات سطح پوسته زمین و عمدتا نواحی نزدیک به شهر ها در اثر تعطیلات ناشی از همه گیری کرونا به ویژه در نواحی شهری کمتر شده اند، ولی زلزله های طبیعی که به گسلش و فعالیت ها و جابه جایی های ژرف در پوسته زمین مربوط است، با تعطیل شدن فعالیت های انسانی نه بیشتر می شوند و نه کمتر.

جالب آن است که اگر به بازه 110 روزه اخیر (از 11 دی 98 به بعد) از نظر آمار لرزه خیزی نگاه بیندازیم، می بینیم 195 زلزله با بزرگای بیش از 3.5 در ایران ثبت شده است که 9 تای آن ها بزرگایی بیش از 5 داشته اند. حال اگر به همین پنجره زمانی، ولی برای سال قبل نگاه کنیم (از 11 دی 1397 به مدت 110 روز) تعداد زلزله های با بزرگای بیش از 3.5 در ایران 138 تا بوده که 3 تای آن ها بزرگای بیش از 5 داشته اند.

این به آن معنی است که در بازه زمانی محدودشدن فعالیت های انسانی به دلیل کرونا در ایران، لرزه خیزی -به معنای تعداد رخداد زلزله ها که اکثرا کوچک بوده اند- 1.5 برابر بیشتر هم شده است! این موضوع به معنی اثر کرونا بر بیشترشدن لرزه خیزی ایران نیست، بلکه نگارنده بر آن است که عملا وجود یا عدم همه گیری کرونا اثری بر این تغییرات در لرزه خیزی ایران نداشته است.

حال اگر همین بازه زمانی 110 روزه از ابتدای سال 2020 را با زمان مشابه در ابتدای سال 2019 در محدوده سه کشور ترکیه، فرانسه و ژاپن مقایسه کنیم، تغییرات لرزه خیزی کمابیش شبیه ایران است: در ترکیه در 110 روز اخیر 110 زلزله با بزرگای بیش از 3.5 اتفاق افتاده است، ولی همین آمار در 110 روز ابتدای سال 2019 به 79 رخداد می رسد.

در ژاپن در ابتدای سال 2020 تعداد 198 رخداد زلزله با بزرگای بیش از 3.5 ثبت شده که در مقایسه با ابتدای سال 2019 تعداد رخداد مشابه ثبت شده 118 تا است و در فرانسه در ابتدای سال 2020 تعداد 11 رخداد با بزرگای بیش از 3.5 اتفاق افتاده که برای ابتدای سال 2019 به هفت رویداد می رسیم.

همین آمار از طبیعت نشان می دهد در ابتدای سال کرونایی 2020 لرزه خیزی طبیعی ناشی از گسلش و زلزله های طبیعی در دنیا از 1.4 تا 1.7 برابر بیشتر نیز شده است! ارزیابی زلزله های اتفاق افتاده در کل دنیا و تغییرات آن در 30 سال 1990 تا 2019 نشان می دهد چه بسا سال 2020 آغاز دوره ای با لرزه خیزی بالاتر در دنیا با آمار رخداد های فراوان تر و ثبت زلزله های شدید پرتکرارتر نیز باشد. چنین فرایند افزایش آماری در محدوده ایران نیز قابل مشاهده است.