خبرنگاران بازگشت در مقابل بازگشت - مجله تار و سه تار

روزنامه همشهری سه شنبه 20 آبان گفت وگویی را با سیدجلال دهقانی فیروزآبادی استاد روابط بین الملل دانشگاه علامه طباطبایی منتشر کرده که در گزیده ای از آن آمده است: نتیجه انتخابات آمریکا، پس از یک دوره رقابت نفسگیر، به پیروزی جو بایدن، نامزد حزب دمکرات و شکست دونالد ترامپ، نامزد حزب جمهوریخواه منجر شد؛ بر این اساس، در بهمن ماه، ترامپ کاخ سفید را ترک خواهد کرد و بایدن ردای ریاست جمهوری آمریکا را به تن می کند. در ارتباط با تغییر دولت در آمریکا، آنچه برای جمهوری اسلامی ایران موضوعیت دارد، تغییر سیاست های واشنگتن در منطقه و مهم تر از آن بازگشت آمریکا به برجام و لغو تحریم هاست. ترامپ با زیر پا گذاشتن تعهدات آمریکا در برجام و اعمال فشارهای حداکثری، تلاش کرد تا تعهدات بیشتری به ایران تحمیل کند. اما ایران سیاست صبر استراتژیک و مقاومت را برگزید. حال پس از گذشت 4سال، بایدن به عنوان رئیس جمهور کار خود را در کاخ سفید شروع خواهد کرد. او که در دولت اوباما نقش معاون رئیس جمهور را بازی می کرد، در کارزار انتخاباتی خود وعده بازگشت به برجام را داده است.

در تهران هم انتظار این است که بایدن به وعده خود عمل کند و اجرای تعهدات آمریکا در برجام را از سر بگیرد. اما بعضی از کارشناسان بر این باورند که دولت بایدن بدون امتیازطلبی به نقطه صفر برجام بازنخواهد گشت و بازگشت او به برجام احتمالا با اما و اگرهایی همراه خواهد بود. در این باره با سیدجلال دهقانی فیروزآبادی، استاد روابط بین الملل دانشگاه علامه طباطبایی گفت وگو کرده ایم. وی تأکید می کند که سیاست اصولی ایران بازگشت در برابر بازگشت بدون اعطای هیچ گونه امتیاز بیشتر به آمریکا باید باشد.

با توجه به پیروزی جو بایدن در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا و وعده وی برای بازگشت به برجام، فکر می کنید نگاه دولت بایدن به روابط با ایران و به طور کلی مسائل ایران چگونه خواهد بود؟

من فکر می کنم همانطور که جو بایدن در مبارزات انتخاباتی هم مورد تأکید قرار داده، سیاست کلی وی بازگشت به برجام است. به هر حال، برجام در دوره ریاست جمهوری اوباما و دمکرات ها به امضا رسید که بایدن هم در نقش معاون رئیس جمهور ایفای نقش می کرد. به نظر می رسد که بایدن رویکردی متفاوت از ترامپ در پیش خواهد گرفت. ترامپ در همه زمینه ها از جمله در برجام مخالف سیاست های اوباما بود و برای از بین بردن دستاوردهای اوباما تلاش کرد و بر اساس وعده ای که برای خروج از برجام داده بود از این توافق خارج شد. رویکرد بایدن اما در مقابل این است. برجام یکی از دستاوردهای دمکرات ها بوده است. پیشنهاد بازگشت به برجام از سوی آمریکا و دولت بایدن مطرح خواهد شد. من نام این را سیاست بازگشت در برابر بازگشت گذاشته ام. به معنای اینکه بایدن بازگشت آمریکا به برجام را در مقابل بازگشت ایران به شرایط قبل از خروج ترامپ از برجام و اجرای کامل تعهدات از سوی ایران پیشنهاد خواهد داد. نکته اینجاست که بایدن بازگشت آمریکا به برجام را به عنوان یک امتیاز به ایران تلقی خواهد کرد. بر این اساس از ایران می خواهد که متقابلا امتیازاتی را به آمریکا واگذار کند. درخواست این امتیازها از ایران می تواند در همان مرحله اول بازگشت آمریکا به برجام یا در مراحل بعدی صورت بگیرد.

فکر می کنید موضع ایران در برابر امتیازطلبی احتمالی دولت بایدن در قبال بازگشت آمریکا به برجام چه خواهد بود؟ آیا ایران زیر بار این خواسته آمریکا خواهد رفت؟

منافع ایران ایجاب می کند که زیر بار این خواسته ها نرود. سیاست ایران باید این باشد که بازگشت آمریکا به عنوان یک امتیاز را نپذیرد، بلکه اصرار بر اجرای تعهداتی باشد که آمریکا در برجام امضا کرده است. از منظر ایران، صِرف بازگشت آمریکا به برجام امتیازی محسوب نمی شود. اما اعتقاد من بر این است که بایدن به نقطه صفر برجام بازنخواهد گشت. یعنی با میراثی که ترامپ در حوزه هسته ای بر جای گذاشته است، دمکرات ها تلاش خواهند کرد از آن به عنوان اهرم فشار بر ایران برای دریافت امتیازات بیشتر استفاده کنند. بر این اساس سیاست تعدیل تحریم ها در برابر تعدیل برجام را مطرح خواهند کرد. این به معنای درخواست بازنگری در بعضی از مفاد برجام خواهد بود.

نظر من این است که ایران به هیچ وجه نباید بازگشت آمریکا به برجام را به عنوان یک امتیاز بپذیرد. ایران باید بر موضع خود مبنی بر بازگشت آمریکا به تعهداتش در برجام پافشاری کند. مذاکره در مورد تعدیل و اصلاح برجام به هیچ وجه به مصلحت کشور نخواهد بود. اگر بنا بر مذاکره برای اصلاح و تعدیل برجام باشد، همان بهتر که پیرامون یک توافق و سند جدید با ملاحظه منافع ملی ایران مذاکره در قالب 1+5 صورت بگیرد. بنابراین، مذاکرات فراتر از برجام تأمین کننده منافع ایران نخواهد بود. به نظر من ایران باید به مقاومت خود ادامه دهد و نباید با مواضع خود این تصور را نزد دولتمردان آمریکایی ایجاد کند که آنها می توانند به زعم خود به دلیل شرایط اضطراری که ایران در آن قرار گرفته است، از تهران امتیاز بگیرند. ما در ایران باید به یک اجماع نظر درباره سیاست هسته ای و چگونگی برخورد با آمریکا برسیم و از ایجاد دودستگی در داخل کشور به شدت باید پرهیز کنیم.

به هر حال ایران در شرایطی قرار گرفته است که باید در راستای تعدیل فشارها و تحریم ها اقدام کند و تصمیم بگیرد. در شرایط حضور بایدن در کاخ سفید، ایران چه تصمیماتی برای این منظور می تواند اتخاذ کند؟

اگر آمریکا احساس کند که ایران در شرایط اضطراری قرار گرفته و نیاز به مذاکره دارد، طبیعتا هیچ امتیازی به ایران نخواهد داد. لازم است که ایران همچنان به سیاست های اصولی خود پافشاری کند. به لحاظ منطقی هم این آمریکایی ها هستند که باید به تعهدات خودشان بازگردند. اگر بنا بر انجام مذاکره باشد، باید در چارچوب گروه1+5 درباره چگونگی اجرای کامل برجام توسط آمریکا که نقض عهد کرده است، صورت بگیرد؛ توافقی که طبق آن ایران به تعهدات خود پایبند بوده و طرفین دیگر ازجمله آمریکا و اروپا هم باید به تعهدات خود پایبند باشد. سیاست اصولی ایران باید پافشاری بر اجرای برجام از سوی همه طرفین باشد؛ توافقی که قطعنامه2231 سازمان ملل پشتوانه آن است. به نظر من پیشگامی و ذوق زدگی ایران برای انجام مذاکرات با آمریکا و القای نیاز به مذاکره، پالس مناسب و واقع بینانه ای به کاخ سفید ارسال نمی کند؛ بنابراین تأکید ایران باید بازگشت آمریکا به تعهدات خود در برجام باشد، نه اینکه ایران ملزم و متعهد به پذیرش تعهدات بیشتر بشود.

به نظر شما، امتیازطلبی احتمالی دولت بایدن پیرامون چه موضوعاتی می تواند مطرح شود؟ موضوعات در چارچوب برجام یا خارج از برجام؟

سیاست بایدن در گام بعد، سیاست تسری در برابر توقف تحریم ها است؛ به نظر من در همان ابتدای امضای برجام هم دولت اوباما به دنبال همین سیاست بود. یعنی تسری برجام به حوزه های موشکی و منطقه ای در برابر توقف تحریم ها که ایران به شدت با آن مخالفت کرد. با توجه به میراثی که ترامپ برای دمکرات ها بر جای گذاشته است، بعید به نظر می آید که دولت بایدن بخواهد از نقطه صفر برجام شروع کند و بدون مطالبه امتیاز از ایران، اجرای تعهدات خود در برجام را از سر بگیرد. به نظر من، آمریکا خواسته های خود را از طریق همه جانبه گرایی و همکاری با اروپا و حتی روسیه و چین به منظور اعمال فشار بر ایران پیش خواهد برد؛ چراکه اروپایی ها نیز، هم در دوره اوباما و هم در دوره ترامپ، مطالبات خود برای محدودکردن فعالیت های موشکی و نفوذ منطقه ایران را انکار نکرده اند. طرح اینگونه مطالبات فرابرجامی و زیاده خواهانه، شرایط سختی را احتمالا برای دیپلماسی هسته ای ایران رقم خواهد زد و موضوعات را از قبل هم پیچیده تر می کند. ایران نباید اجازه و امکان طرح سیاست تسری توسط بایدن به موازات دیپلماسی هسته ای را بدهد.

ایران طی 3سال گذشته با وجود تحمل فشارهای حداکثری، حاضر به پذیرش زیاده خواهی های آمریکا نشد، چرا بایدن باید به ادامه همان سیاست ها در قبال ایران پافشاری کند؟

استدلال بعضی مبنی بر بازگشت بی دردسر بایدن به برجام خوش بینانه و منطبق با واقعیت نیست. مسئله اینجاست که هدف اوباما، ترامپ و بایدن در زمینه مهار، کنترل، نظارت های گسترده و محدودسازی فعالیت های هسته ای ایران یکسان است و تنها شیوه های دستیابی به این هدف در دولت های مختلف تفاوت دارد؛ ترامپ از طریق اعمال فشارهای حداکثری این هدف را دنبال می کرد، دمکرات ها اما تلاش می کنند که از طریق تعامل، مذاکره و چندجانبه گرایی این اهداف را پیش ببرند. بهترین سناریو برای ایران این است که بایدن به این نتیجه برسد که سیاست فشار حداکثری ترامپ بی نتیجه بوده و این سیاست را کنار بگذارد. در داخل کشور نیز ما به اجماع نظر و وحدت عمل نیاز داریم. اگر صداهای مختلف از داخل ایران شنیده شود، نخواهیم توانست دستاوردهای خود را حفظ و منافع کشور را تامین کنیم. من به عنوان دانشجوی روابط بین الملل بر این باورم که اگر آمریکایی ها احساس کنند مذاکره با آمریکا در ایران به عنوان یک موضوع منازعه و رقابت مطرح است، مطمئنا از این فرصت برای مطالبه امتیازات بیشتر و فرار از تعهدات خود استفاده خواهند کرد. بنابراین جناح ها، احزاب و گروه های سیاسی در داخل کشور باید به گونه ای عمل کنند که آمریکایی ها نتوانند از اختلافات داخلی و ایجاد شکاف در حاکمیت در راستای منافع خود بهره برداری کنند.

بعضی معتقدند همانطور که ایران برای تغییر دولت ترامپ در آمریکا صبر استراتژیک پیشه کرد، احتمالا دولت بایدن هم برای برگزاری انتخابات در ایران و مذاکره با یک دولت تازه نفس، صبر خواهد کرد. آیا این مسئله اساسا در آمریکا موضوعیت دارد؟

اگر آمریکایی ها احساس کنند که مسئله مذاکره هسته ای موضوع رقابت بین جناح های سیاسی در ایران است، سعی می کنند از طریق آن به امتیازگیری از ایران بپردازند؛ همچنین به تعهدات خود نیز عمل نکرده و منتظر خواهند ماند تا نتیجه انتخابات در ایران مشخص شود. بنابراین، ما نباید بحث مذاکره هسته ای با آمریکا را به رقابت های سیاسی و مبارزات انتخاباتی در ایران پیوند بزنیم. عاقلانه این است که ما موضوعات سیاست خارجی، مذاکره هسته ای و منافع ملی را خرج رقابت های جناحی و سیاسی در داخل نکنیم. تصویری که ایران باید به کاخ سفید مخابره کند این است که در سطح کل حاکمیت، سیاست هسته ای ایران بر اصول ثابتی پایدار است که با آمدن و رفتن افراد و دولت ها دچار تغییر نخواهد شد. اگر آنها احساس کنند که سیاست های هسته ای ایران با تغییر دولت ها تغییر خواهد کرد به طور طبیعی منتظر برگزاری انتخابات در ایران و روی کار آمدن دولت جدید می مانند. بنابراین این بستگی به ما دارد که چه پیامی را به آمریکایی ها ارسال کنیم. شکل گیری تنازعات سیاسی درباره مسائل استراتژیک و راهبردهای سیاست خارجی، به مثابه سم کشنده برای منافع ملی است. بنابراین، هرگونه سیاست هسته ای موفقیت آمیز در قبال آمریکا نیازمند وفاق و انسجام ملی در سطح کشور است.

در بحث تفاوت ها میان دمکرات ها و جمهوریخواهان، گفته می شود که دمکرات ها در مقایسه با رقیب خود، از قدرت اجماع سازی و ائتلاف سازی بیشتری در سطح بین المللی برای فشار به کشوری مانند ایران برخوردارند؛ همانند شرایطی که ایران قبل از امضای برجام با آن روبرو بود. آیا امکان بازگشت به شرایط قبل از برجام همچنان قابل تصور است؟

پس از شکست سیاست های یکجانبه گرایانه بوش پسر علیه ایران برای محدودسازی فعالیت های هسته ای ایران، یک تجربه جدید در دولت اوباما در زمینه فشار به ایران شکل گرفت که براساس آن آمریکا توانست کشورهای اروپایی و حتی چین و روسیه و سازمان های بین المللی را علیه ایران همراه کند. پیروزی بایدن پس از یک دوره سیاست های یکجانبه گرایانه ترامپ هم بسیار مشابه زمانی است که اوباما روی کار آمده بود. ترامپ به دلیل رویکردهای یکجانبه گرایانه خود نتوانست حمایت اروپایی ها و چین و روسیه را جلب کند و از سیستم ماشه یا اسنپ بک برای فشار بیشتر به ایران بهره بگیرد، اما می توان تصور کرد که با بازگشت آمریکای بایدن به برجام، امکان فعال سازی اسنپ بک برای آمریکا فراهم خواهد شد و درصورت بروز اختلافات احتمالی میان ایران و آمریکا، واشنگتن از این امکان استفاده خواهد کرد. با توجه به ظرفیت های دمکرات ها برای اجماع سازی بین المللی، امکان شکل گیری ائتلاف بین المللی علیه ایران همانند دوره قبل از برجام دور از نظر نیست.